حق گرفتنی است نه دادنی !
حق گرفتنی است نه دادنی !
جواب: امام علی(علیه السلام) در بخشی از خطبه29 نهج البلاغه به یک اصل بسیار مهم در زندگى انسان ها اشاره کرده، مى فرماید: «افراد ضعیف و ناتوان، هرگز نمى توانند ستم را از خود دور کنند و حق جز با تلاش و کوشش به دست نمى آید» (لاَیَمْنَعُ الضَّیْمَ الذَّلِیلُ! وَ لاَیُدْرَکُ الْحَقُّ إِلاّ بِالْجِدِّ).
از جمله «لایُدْرَکَ الْحَقُّ إلاّ بالْجِدِّ» به خوبى استفاده مى شود که حقّ گرفتنى است، نه دادنى یعنى «در جوامعى که زورمندان و غارتگران حاکمند، یا در کمین حکومتند، هرگز نمى توان انتظار داشت که با میل و رغبت حقوق مستضعفان را به آنها بدهند چرا که قدرت آنها اصولا از غصب حقوق دیگران به دست مى آید و بازگرداندن حقوق دیگران به آنها مساوى است با از دست دادن قدرتشان و این کارى است که هرگز آماده انجام آن نیستند.
اینجاست که امام(علیه السلام) به همه ستمدیدگان و محرومان و مستضعفان جهان درس مى دهد که متحد شوند و به پاخیزند و با تلاش و کوشش حقِّ خود را از زورمندان بگیرند و در این راه به یقین پیروز مى شوند چرا که غاصبان حتّى براى حفظ موقعیت خود حاضر به ایثار نیستند، در حالى که مستضعفان و ستمدیدگان هر بهایى را براى احقاق حقّ خویش مى پردازند.
درست است که در دنیاى امروز شعارهایى در زمینه حقوق بشر و بازگرداندن حقّ محرومان به آنها داده مى شود، ولى تجربه نشان داده که این شعارها دامى است براى همان قشر محروم و مستضعف و فریب و نیرنگى است براى اغفال آنها و در نتیجه غصب حقوق آنان. بنابراین، این اصل که «حقّ را باید گرفت» هم در گذشته صادق بوده و هم امروز و هم فردا و فرداها.
امام علی(علیه السلام) در بخشی از خطبه29 نهج البلاغه به یک اصل بسیار مهم در زندگى انسان ها اشاره کرده، مى فرماید: «افراد ضعیف و ناتوان، هرگز نمى توانند ستم را از خود دور کنند و حق جز با تلاش و کوشش به دست نمى آید»
آرى مۆمنان پاکدل و سربلند دست روى دست نمى گذارند تا زورمندان بى رحم تمام سرمایه ها و افتخارات آنها را بر باد دهند. نزد آنان تن به شمشیر دادن بر تسلیم ذلیلانه در برابر زورمندان غاصب ترجیح دارد.
این همان درسى است که امام حسین (علیه السلام) در میدان نینوا در روز عاشورا به جهانیان آموخت و در جمله هاى تاریخى و ماندگارش فرمود: «ألا! وَ إنَّ الدّعی بن الدّعی قَدْ تَرَکَنی بَیْنَ السِلّةِ و الذِلّة! وَ هیهاتَ لَهُ ذلِکَ! هیهاتَ مِنّى الذلّةُ! اَبَى اللهُ ذالِکَ لَنا وَ رَسُولُهُ وَ الْمُۆْمِنُونَ وَ حُدُودٌ طَهُرَتْ وَ حُجُورٌ طابَتْ، أنْ نُۆثر طاعَةَ اللّئامِ عَلى مَصارعِ الْکِرامِ» (آگاه باشید! مرد آلوده، فرزند آلوده، مرا در میان شمشیر و ذلّت مخیّر ساخته است. هیهات که من ذلّت را بپذیرم و او به مقصد خویش برسد! خداوند و رسولش و مۆمنان و نیاکان پاک دامن و مادران پاکیزه، از این ابا دارند که اطاعت لئیمان را بر قربانگاه بزرگواران ترجیح دهیم).( بحارالانوار، جلد 45، صفحه 83.)
این که آیات قرآن کراراً مۆمنان را به صبر و استقامت دعوت مى کند، در واقع براى همین است. در آیه 214 بقره مى خوانیم:
«أمْ حَسِبْتُمْ أنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَ لَمّا یَأتِکُمْ مَثَلُ الَّذینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِکُمْ مَسَّتْهُمُ الْبَأْساءُ، وَ الضَّرّآءُ وَ زُلْزِلُوا حَتّى یَقُولَ الرَّسُولُ وَ الَّذینَ آمَنُوا مَعَهُ مَتى نَصْرُ اللهِ أَلا اِنَّ نَصْرَ اللهِ قَرِیبٌ» (آیا گمان کردید داخل بهشت مى شوید بى آن که حوادثى همانند حوادث گذشتگان به شما برسد؟ همانا که گرفتاریها و ناراحتیها به آنها رسید و آنچنان ناراحت شدند که پیامبر و افرادى که ایمان آورده بودند، گفتند: «پس یارى خدا کى فرا مى رسد؟» آگاه باشید که یارى خدا نزدیک است.)
مطالعه تاریخ جنگهاى اسلامى، مانند بدر و احد و احزاب و تبوک و حُنین نیز این حقیقت را آشکار مى سازد که مسلمانان نخستین در عصر پیامبر، اگر شاهد پیروزی هاى سریع و پى در پى بودند، همه بدون استثناء در سایه جِدّ و جهد و ایثار و فداکارى بسیار صورت گرفت، درست است که دست حمایت الهى بالاى سر آنها بود، ولى از نظر اسباب ظاهر عامل پیروزى تلاش و کوشش آنان بود.
این یک قانون جاودانه تاریخ است نه منحصر به یاران پیامبر(صلی الله علیه و آله) و امام حسین(علیه السلام) بوده و نه مربوط به دیروز و امروز است بلکه در آینده مانند گذشته نیز این اصل اساسى حاکم است.( پیام امام علی(علیه السلام)، حضرت آیت الله مکارم شیرازی، جلد2، ص 213)
درست است که در دنیاى امروز شعارهایى در زمینه حقوق بشر و بازگرداندن حقّ محرومان به آنها داده مى شود، ولى تجربه نشان داده که این شعارها دامى است براى همان قشر محروم و مستضعف و فریب و نیرنگى است براى اغفال آنها و در نتیجه غصب حقوق آنان. بنابراین، این اصل که «حقّ را باید گرفت» هم در گذشته صادق بوده و هم امروز و هم فردا و فرداها.
از منظر اسلام مهمترین شرط پیروزی بر دشمن چیست؟
جواب: از آیات قرآن مجید و روایات اسلامى به خوبى استفاده مى شود که اساس پیروزى در کارها صبر و استقامت و پایمردى است. قرآن سربازان پیروز که حتّى با نابرابرى فاحش نسبت به دشمن، مشمول نصرت الهى مى شوند را به همین صفت توصیف کرده، مى فرماید: «اِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ عِشْرُونَ صابِرُونَ یَغْلِبُوا مِائَتَیْنِ وَ اِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ مِائَة یَغْلِبُوا اَلْفاً مِنَ الَّذینَ کَفَرُوا بِاَنَّهُمْ قَوْم لا یَفْقَهُونَ» (هرگاه بیست نفر با استقامت از شما باشند بر دویست نفر غلبه مى کنند و اگر صد نفر باشند بر هزار نفر از کسانى که کافر شدند پیروز مى گردند چرا که آنها گروهى هستند که نمى فهمند).(1)
در کلمات قصار نهج البلاغه مى خوانیم: «وَ عَلَیْکُمْ بِالصَّبْرِ فَاِنَّ الصَّبْرَ مِنَ الاِیمانِ کَالرَّأسِ مِنَ الْجَسَدِ وَ لا خَیْرَ فی جَسَد لا رَأسَ مَعَهُ وَ لا فى إیمان لا صَبْرَ مَعَهُ» (و بر شما باد که صبر و استقامت کنید! زیرا صبر و استقامت نسبت به ایمان، همچون سر است نسبت به بدن، تنى که سر با او نباشد فایده اى ندارد و همچنین است ایمانى که صبر و استقامت با آن نباشد)!(2)
در خطبه یازدهم نهج البلاغه که در آن امام علی(علیه السلام) قبل از جنگ جمل در چند جمله کوتاه قسمت مهمی از دستورات جنگی را برای فرزندش محمد حنفیّه بیان می کند نیز کراراً روى همین معنا تکیه شده است، گاه مى فرماید: «اگر کوه ها تکان بخورند تو استقامت کن و از جاى تکان مخور!» و گاه مى فرماید: «قدمهایت را بر زمین میخکوب کن!» و بقیه جمله های این خطبه نیز در واقع شاخ و برگى براى این معناست زیرا «دندانها را به هم فشردن»، «جمجمه خویش را به خدا عاریت دادن»، «نصرت و پیروزى را از جانب خدا دانستن»، همه اینها به انسان استقامت بیشتر مى بخشد و پایدارى فزونتر مى دهد و آنچه سبب شد که مسلمانان در جنگ هاى نابرابر با دشمنان در صحنه هاى مختلف پیروز شوند همین اصل بود، اصلى که باید در نسل کنونى نیز زنده بماند تا شاهد پیروزی هاى بیشتر بر دشمنان اسلام گردند.
پی نوشت ها :
(1) . سوره انفال، آیه 65.
(2) . کلمه 82، از کلمات قصار نهج البلاغه.
بخش نهج البلاغه تبیان
